تکامل بیمارگری عامل بیماری لکه آجری برگ بادام، Polystigma amygdalinum، در نتیجه اهلی سازی میزبان

عنوان دوره: بیست و دومین کنگره گیاهپزشکی ایران

درک نحوه ظهور بیمارگرهای گیاهی در اکوسیستم‌های کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است و به تحت کنترل در آوردن عوامل ایجاد کننده بیماری‌های گیاهی کمک می‌کند. بیماری لکه آجری برگ بادام ناشی از Polystigma amygdalinum، از بیماری‌های مهم بادام در خاورمیانه است. در ایران، بادام اهلی Prunus dulcis و خویشاوندان وحشی آن همیشه در کنار یکدیگر به صورت هم‌بوم (sympatric) رشد کرده‌اند. در این پژوهش برای بررسی بیمارگری جدایه‌های P. amygdalinum جدا شده از بادام اهلی P. dulcis، روی گیاه بادام کوهی Amygdalus leiocarpa، و نیز تغییرات بیمارگری P. amygdalinum در اثر اهلی‌سازی میزبان، آزمون‌های دگر مایه‌زنی انجام شد. مایه‌زنی‌ها در شرایط گلخانه و در دمای 20 درجه سلسیوس با سوسپانسیون اسپور به غلظت 106 ×1 آسکوسپور در هر میلی‌لیتر صورت گرفت. جدایه‌های P. amygdalinum جدا شده از بادام اهلی توانستند گیاهان بادام کوهی را در شرایط گلخانه آلوده کنند. دوره کمون این بیماری روی بادام کوهی در شرایط گلخانه 40 روز تعیین شد که نسبت به بادام اهلی (30 روز) طولانی‌تر است. برگ‌های دارای علایم در فواصل منظم برای بررسی روند نمو بیماری روی بادام کوهی با استفاده از میکروتوم انجمادی مورد بررسی قرار گرفتند. پیکنیدیوم‌ها به صورت اندام‌های فلاسکی شکل در زیر اپیدرم برگ بادام کوهی پس از ده هفته در شرایط گلخانه تشکیل شدند. میزان وقوع بیماری روی برگ‌های بادام کوهی 14/13 (± 1/4) % بود، در حالی که وقوع بیماری روی برگ‌های بادام اهلی 4/83 (± 7/7) % بود. با توجه به نتایج به دست آمده می‌توان گفت P. amygdalinum روی بادام اهلی از طریق روند تعقیب میزبان (host tracking) تکامل یافته است زیرا این بیمارگر هنوز قادر به ایجاد بیماری روی میزبان وحشی اجدادی خود (بادام کوهی) می‌باشد اما با کارآیی بسیار کمتر. نتایج این بررسی نشان داد که انتقال از بادام کوهی به بادام اهلی در اکوسیستم کشاورزی موجب ایجاد جمعیت‌های بسیار تخصص یافته‌ی P. amygdalinum نشده است که این احتمالاً به دلیل خویشاوندی نزدیک بادام کوهی و بادام اهلی و نیز وجود جریان ژنی دائمی بین جمعیت‌های موجود روی بادام اهلی و بادام کوهی که در نواحی کشت بادام در نزدیکی یکدیگر رشد می‌کنند است. یافته‌های ما در ارزیابی خطر ظهور بیمارگرها در اکوسیستم‌های کشاورزی و طبیعی اهمیت دارد. احتمال اینکه P. amygdalinum برای A. leiocarpa و سایر گونه‌های بادام کوهی که در بسیاری از نواحی به صورت هم‌بوم در کنار یکدیگر رشد می‌کنند تهدیدی باشد وجود دارد. بنابراین باید احتمال وقوع پدیده‌ی "اثر بومرنگ" یعنی بازگشت سویه‌های مهاجم‌تر بیمارگرها روی میزبان‌های وحشی اجدادی‌شان در نظر گرفته شود. همچنین در گونه‌های گیاهی که در حال اهلی سازی هستند، خطر تعقیب میزبان از سوی بیمارگر به سمت گونه‌های اهلی شده باید از سوی دولت و مؤسسات کشاورزی جدی گرفته شود.

اهلی کردن میزبان؛ بادام کوهی؛ تعقیب میزبانی